maandag 18 januari 2010

Schutterij in Groningen





We gaan nog even door over de Groningse schutterij in de 17e en 18e eeuw. Stel, ik vind de Doelen, dan vind ik misschien wel schuttersstukken en misschien wel meer info over vaandels en uniformen. Gelukkig is er nog wat arhiefmateriaal aanwezig over het 'Burgerregiment' in de Groninger Archieven.

Over de Groningse schutterij hebben de heren Feith al baanbrekend onderzoek gedaan. Archivaris Mr H.O. Feith Jr. schreef in 'Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde', zijn 'Over de Oude Groningsche Schutterij'. Op pagina 144 geeft hij over de Doelen weer dat deze in ieder geval in 1436 ten oosten van de Walburgkerk lagen.



Wat ik er zo van kan bekijken is dat het zeer waarschijnlijk gaat om een stukje bij de oude vestingwal. Dit is een kaartje eind 16e eeuw, hierop zijn de Doelen niet meer te zien..



Nu werd Groningen steeds groter, en ik denk dat dat de reden is dat de Doelen verplaatst werden naar het Westen van de Stad, en Feith de jongere geeft in zijn hoofdstuk over de Groningse Schutterij dat in het 'Noorden van de stad, langs het rechte eind wal, gelegen tussen de Kijk in't Jat Straat en de thans zogenaamde Hoek van Holland' de nieuwe Doelen lagen. In 1536 en volgende jaren is een muurtoren tot 'bussenschuttendoele' in gericht. (Mr J.A. Feith, p.234, Uit Groningens verleden,).

Op deze kaart van 1616 vond ik helaas geen verdere verwijzing.



maar in de Groninger Archieven vond ik een referentie naar de Doelen als volgt:


Toegangsnummer: 1377
Archieftitel: Armhuiszittend convent, (1342) 1437 - 1993

3. Inventaris
3.1. Armhuiszittend Convent
3.1.2. Stukken betreffende bijzondere onderwerpen
3.1.2.07. Stukken betreffende aan het Armhuiszittend Convent toebehorende huizen en winkelbehuizingen (eigendomsbewijzen en transportbrieven)

kenmerken

Armhuiszittend convent, (1342) 1437 - 1993
708 Eigendomsbewijs van een huis, gelegen tussen de Boteringe- en de Kranepoort nabij "De Doelen", afkomstig van Cornelis Roebers en diens vrouw Griete
Datering 1614. Met oudere transportbrief van 1561 en met bijbehorende lijfrentebrief uit 1614
Omvang
3 charters
Naar oorkondenboek (Regestnummer 392), 1561


Hier houdt het spoor even op. Het lijkt me onwaarschijnlijk dat men nog eind 17e eeuw, nu midden in de stad aan het papagaaischieten was, en ik vermoed dat men buiten de stadpoorten schoot en oefende.

Het administratieve gedeelte en wachtlopen deed men vanuit het Oude Regthuis.

Hoe het daar van binnen uitzag? Misschien zoals op de tekening van ter Borch, die helemaal bovenaan dit bericht staat.

~~

Let's go on with the Schutterij theme, in the city of Groningen. Most etymologists think BTW that the word 'schutterij' comes from 'schutter', meaning to shoot, and not 'beschutten', to protect!

The two mrs Feith, head of the Archives in Groningen have written several articles on the 'Schutterij'. The militia had it's own target practice range called 'Doelen', litt. 'targets'. In cities in the West of the Netherlands these buildings are still there, and they were also used for meetings and celebrations. It'was also the place to place the famous paintings of the 'Schutterij' in, like Rembrandts Nightwatch, or the pieces by Frans Hals.

In the city of Groningen, the 'Doelen' were initially located in the North-East, between the graveyard of the Walburg-church and the city wall. From the year 1536 the Doelen were in one of the towers of the Western Wall (looks like a good safety measurement), but for the latter part of the 17th century I have not found references yet. It might be possible that the militia practised outside the walls, or on one of the many town squares.

The forst pic is by Ter Borch and is of a watch house with soldiers (1660-1680).

4 opmerkingen:

  1. De plaats die Feith aanwijst is de lokatie van het latere provinciehuis. Overigens staat er "Aan de kerkhofsmuur". Dit is dus onmiddelijk ten oosten van het Martini- en Walburgskerhof. verder moet je er rekening mee houden dat de stadsmuur nog aan de binnenkant van de Singelstraat (vroeger een stukje van de lange Achter de Muur) lag. Ik meen dat Gert Kortekaas daar ook een stukje van de wal heeft gevonden.

    Het stadsbestuur had later inderdaad liever geen papegaaischieterijen in de stad. Op het platteland zijn ze echter nog tot medio negentiende eeuw gehouden. Toen werd het vervangen door het schijfschieten dat wij nog kennen. Ik dacht dat men in de negentiende eeuw bij de Helperlinie oefende.
    Overigens is het ruimtebeslag van papegaaischieterijen niet zo groot. De papegaai stond op een hoge staak, men mikte schuin naar boven.

    Ik heb nu toch maar even gezocht in mijn bestanden en vond de volgende meldingen vanuit RHC de Groninger Archieven:

    De Doele:
    - Stadsrekening 1616 folio 223 vso.

    De (Stads) olde Doele;
    - Stadsrekening 1629 folio 142
    (Maakt deel uit van Stadssecretarie, Rood na de Reductie, Toegang 1605)
    - Rechterlijke Archieven III a (Volle Gericht) deel 39, 1 juli 1643/07/01 en idem 19 april 1645.
    (Het archief van het Volle Gerecht is net opnieuw geïnventariseerd, je moet maar even op internet kijken wat de nieuwe toegangs- en inventarisnummers zijn)

    De (grote) Doele
    bij de Guldenstraat
    - rekesten 1 november 1786, 19 febr. 1787
    (rekesten, of beter de kantbeschikkingen (apostilles) op rekesten, staan op microfiche in de meest zuidelijke kast, kant Emmaviaduct, derde la van boven).

    Ik zou in Rood na de Reductie (via de klapper) ook even kijken naar de trefwoorden schutters, gewapende burgerwacht, burgervaandels. In dit archief zitten ook bestekregisters. Misschien dat je daar wat aan hebt.





    Doele, de
    de Doelen
    - Stadsrekening 1616 folio 223 vso.

    Doele, de Olde
    de Oude Doelen/ de Stads Olde Doele
    - Stadsrekening 1629 folio 142
    - RA III a 39, 1643/07/01
    - RA III a 41, 1645/04/19

    Doele, de
    de (grote) Doelen
    bij Guldenstraat
    - rekest 1786/11/01 (de Grote Doelen)
    - Rekest 1787/02/19
    - 560 r.n.r. folio 8 vso. 1792

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Aha, wederom mijn dank hier voor! Ik zal zeker binnenkort es langs komen.

    Het papegaai schieten mag dan wel niet zo veel ruimte kosten, Knevel (heeft in Groniek een paar erg leuke artikelen geschreven) geeft aan dat naast het schieten met vuurwapens ook nog boogschieten en kruisboogschieten tot in de 17e eeuw in wedstrijdvorm werd gedaan, en daar heb je denk ik war meer ruimte voor nodig. De referentie naar de Helperlinie had ik ook al gevonden, maar dat slaat meer op de schutterij van de 19e eeuw. De Doelen bij de Guldenstraat lijken me iets van de - zeer intressante - patriottentijd in Stad: als de Martinikerk weer open is, zal ik het Schuttersvenster es proberen te fotograferen, die is van buiten helaas niet te zien.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. beste, zou graag in contact komen met de auteur van dit stuk. ik ben zelf bezig met een onderzoek met de metaaldetector bij de helperlinie. en ben opzoek naar de locatie van deze schutterij doelen uit de 19e eeuw

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Anton, dan moet je even een mailtje suren naar rampjaar@gmail.com

    BeantwoordenVerwijderen

Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.